Arabako Arte Ederren Museoan, 1850-1950 bitartean, euskal arteari eskaini zitzaion bildumaren aurkezpen berria da “Euskal arte bildumari begiradak”. Behe solairuko aretoak hartzen ditu. Aurreko kasuetan ez bezala, oraingo honetan modernitatean oinarritutako irizpideen arabera aurkezten da erakusketa. Paristik eta Europako beste hiriburu batzuetatik igaro ondoren Euskal Herrian arte mintzaira berriak -inpresionismoa, sinbolismoa edo fauvismoa- sartu zituzten artistengana hurbilduko gara. Eskuratutako jakintza horren bidez, beren inguruneari begiratzen diote, eta ohiturak, giroak eta paisaiak deskribatzearen bidez, azken batean, nortasun bereziki nazionala bilatzen saiatzen dira.

Ikuspegi horri esker, zeinak denbora laburragoa hartzen baitu, erakusketan hainbat piezarekin irudikatutako zenbait autoreren ibilbidea sakonago azter dezakegu, Juan de Echevarría, Pablo Uranga edo Gustavo de Maeztu bezalakoak. Bestalde, aukeraketa honetan ez daude Fernando de Amárica eta Ignacio Díaz Olano, garai horretako Arabako bi margolari handienen izenak, haien obra modu monografikoan eskainitako aretoetan erakusten baita museoan. Azkenik, komeni da nabarmentzea badirela lan batzuk lehen aldiz bilduman integratuta aurkezten direnak, zeinak berriki egindako eskuraketa eta gordailu berrien emaitza baitira. Adibidez, Anselmo Guinearen Meza nagusia Derioko elizan, 2017an eskuratuta, edo Aurelio Artetaren Gerraren triptikoa eta Euskal agintariak, Gorularia eta Euskal sendia. Garay Valentín de Zubiaurrekoa. Gaur egun, Juan Celaya Letamendi Fundazioarenak dira, eta fundazio horrek museoan 2018an egin zuen obra gordailu garrantzitsuaren parte da.

Arabako Arte Ederren Museoak, 2018an, Joaquín Bárbara Baltza margolariaren (Laudio, Araba, 1867-Santander, Kantabria, 1931) Villamejorreko Markes txit gorenaren erretratua eskuratu zuen. Ekarpen aparta izan da hori artistaren memoria eta obra behin betiko berreskuratzeko.

Keinu horrekin zegoen hutsune bat bete du Museoak, Bárbarari toki bat emanez lehen aldiz Euskadiko artisten bildumetan —orain arte bera ez zen agertzen haren pinakoteketan— eta bere jardueraren zati handi bat bere jatorrizko lurretik kanpo egin zuen egile bat lur horretara geratzeko itzultzea ahalbidetuz. Pieza osorik zaharberrituta eta jendaurrean aurkeztuta, aukera ematen zaigu orain arabar horren lanera, zeinaren ibilbidea ezegonkorra baina nabarmena izan baita, hein batean finkatuta dagoen abiapuntu batetik berriz hurbiltzeko eta, halaber, Ignacio Figueroa Mendietaren azalpen biografiko labur bat emateko, bere garaiko negozioetako, politikako eta gizarteko pertsonaia ospetsua izanik, eta olio-pinturaren protagonista. Obra hori margolariak, mandatu bidez edo bere ekimenez, bere ibilbidean askotan landutako erretratuaren generoaren adibide ona da; izan ere, kritikak eta historiografiak genero horrengatik aitortu eta gogoratu du, batez ere.

Erakusketan, lanarekin batera panel batzuk daude, margolariaren ibilbidea eta erretratatuaren nortasuna azaltzen dituztenak, testu eta irudien bidez. Haietariko azkena lanaren zaharberritzeari, haren aurreko egoerari eta jasan duen esku-hartzeari buruzkoa da.

Arabako Arte Ederren Museoan

Arabako Arte Ederren Museoak Fernando García Alegría pintorearen (Bilbo 1895-1952) erakusketa murriztu bat antolatu du. Horrela, bilduman sartu berri diren bi lan aurkeztu nahi ditu: Irene Manzaneque emaztearen eta Nieves García alaba bakarraren erretratuak, 2019an museoari dohaintzan emandakoak. Bi lanak XX. mendeko 40ko hamarkadan margotu zituen, eta artistaren eremu pribatuenekoak dira. Dohaintzak osatu egiten du egileak Arabako pinakotekan dituenak, orain arte Pensativa gaztaroko lanek, 1918 inguruan egindakoek, eratua.

2020an, 125 urte betetzen dira "FERNANDO" jaio zela, hala ezagutzen zuen arte munduak eta hala sinatzen zituen margolanak. Haurtzaroa eta lehen gaztaroa Bilbon igaro ondoren, 1910ean Buenos Airesera alde egin zuen familiarekin. Han, bitxigintzako familia-negozioan lan egin zuen, eta mundu kosmopolita bat izan zuen eskueran Buenos Airesko hirian. Besteak beste, nazioarteko arte erakusketetara joaten da, eta Espainiako eta Europako artista garaikide garrantzitsuenen lana ikusiko du.

1916an, 21 urte zituela eta bokazio artistiko irmoa zuela, Bilbora itzulita, Euskal Artisten Elkartean sartu zen. Hala ekoizpen- eta erakusketa-jarduera biziari ekin zion, emakumearen irudia ardatz duen obra batekin, ekialdea oinarri duten gai exotikoekin eta Parisko balletak edo kosmopolitismoa adierazten duten irudiekin, hori guztia orbita sinbolista enigmatiko baten barruan. Bilbon ez ezik Madrilen eta Parisen ere bizi izan zen, non bakar-erakusketak egin eta sona handiko komunikabideen, hala nola, “La Esfera”ren aipamenak lortu zituen. Azken horrek bere azala eskaini zion Fernandoren Pensativa lanari, 1918an. 1925 aldera, norabidea irauli, emakumearen irudikatze modernista eta sinbolista nagusi zen garaiari uko egin eta beste genero batzuk jorratzeari ekin zion,: natura hilak eta, batez ere, paisaiak.

Gerra Zibilaren garaian Madrilen bizi izan zen, non margotzen eta egunkarietan laguntzen jarraitu zuen. 1937an, Espainiak Parisko erakusketan zuen pabilioian erakutsi zuen; hain zuzen ere, Euskadi atalean, non mendearen lehen hereneko euskal artearen panorama osoa erakutsi baitzen.

Berriz ere Bilbon 40ko hamarkadaren hasieratik, Fernandok bere emaztearen eta hamabost urteko alabaren erretratuak egin zituen. Obra hori "salmentaz kanpo" erakutsi zuen bere hirian, 1944an, eta, salbuespen hori dela eta, bi margolan horiek familia eremuan gorde dira, harik eta Nieves García, Fernandoren alaba, oraintsu hil den arte.

Margolariak lanean jarraitu zuen azken unera arte. 1952ko urtarrilaren 26an hil zen, Bilboko Arte Aretoan egin zuen erakusketa bat amaitu berritan.

Pablo Uranga Díaz de Arcaya Gasteizen jaio zen 1861eko ekainaren 26an. Aitaren aldetik Gipuzkoako familiakoa zen, Elegetakoa eta militarrena hain zuzen; amaren aldetik, berriz, Díaz de Arcayarrak, Arabako nobleziakoa, jatorria Aberasturikoa (Araba), Gasteizen bizi baziren ere. Bi gurasoak urte gutxiko aldearekin hil zirenez, 8 urterekin umezurtz geratu zen margolaria; Elgetan finkatuta bi familien babespean geratu zen, eta ordutik aurrera Pablo Urangaren ongizatea eta hezkuntza zainduko dituzte.

Urduñako jesuiten barnetegian ikasi ondoren, non marrazkigintzarako dohainak erakutsi baitzituen, Gasteizera heldu zen 16 urte zituela. Han hasi zen bere prestakuntza ibilbide berezia egiten Espainiako hainbat herritatik zehar, Parisen amaitzeko, une hartako abangoardiaren gune baitzen. Lehenik eta behin, Arte Ederren Akademiara joan zen, egun Arte eta Ofizio Eskola, bi ikasturtez, eta graduatu ondoren Jerez de la Fronterara (Cadiz) joan zen, Santo Domingoko Arte Ederren Akademiara. Uranga urte batzuk geroago Madrilgo San Fernando Akademian sartu zen, han Joaquín Bárbara y Balza margolari arabarrarekin edo Paco Durrio eskultore bilbotarrarekin batera egon zen, azken horrekin ordutik aurrera adiskidetasun handia izan zuen. Hark deituta joan zen Uranga Parisera 1889. urtearen amaieran eta Frantziako hiriburuan bizi izan zen 1897. urtera arte. Durriori esker, Urangak Ignacio Zuloaga margolari gipuzkoarra ezagutu zuen bertan, gerora bere kide eta lagunik onenetakoa izango zena. Parisko urte bohemio horiek alaitasun eta prestakuntza urteak dira, baina baita bizirauteko lan ezberdinenak ere.

1890etik aurrera, lehenengo Parisko Aretoan aurkeztu zuen bere lana eta hurrengo urtean Arte Ederren Elkarte Nazionalaren Aretoan. Parisko urte horietakoak dira Emakume ijitoa haizemailearekin eta Vicente gitarra jotzen erretratuak, formatu ertain-txikikoak eta horiekin Uranga libre sentitzen zen gaiarekin, konposizioarekin eta pintzelkadarekin jolasteko. Aldi berean, enkarguzko erretratuak egiten zituen, formalagoak bere kontzepzioan, ikus daitekeenez busto erretratu bikotean: Andre baten erretratua eta Vicenteren erretratua; eta gorputz osoko Bonifacia Ruiz de Lezamaren erretratua eta bere senar Miguel Gomez Arriagaren erretratua lanetan.

Bere biografia paristarraren unerik garrantzitsuena izan zen bere bakarkako lehen erakusketa, 1897ko martxoaren 3an Le Barc de Bouttevillen. Urangak 92 lan erakutsi zituen bertan, gehienak olioak, eta horien artean nabarmentzen ziren zezenketa -Jerezen zaletu zen-, paisaia, eta tipo eta ohitura gaiak. Hala ere, eta etorkizuna bere alde zeukala, Paris utzi eta Euskal Herrira itzuli zen, Elgetara. Herri txiki horretatik, Bilboko abangoardiako taldean erabat integratuta dago, bere lagun Zuloaga, Losada eta abarren bidez konektatuta, eta erakusketa eta proiektu artistiko ugaritan parte hartuz. Zuloagarekin batera, denboraldiak ematen ditu Segovian eta Gaztelako beste herri batzuetan, baina Elgetan bizitzen jarraitzen du, 1903an Prudencia Lejarreta herriko maistra gasteiztarrarekin ezkondu ondoren.

Uranga heldutasun pertsonaleko eta artistikoko unean dago, eta bere konposizio onenetako batzuetan islatuko da. Garai hartakoak dira, besteak beste, Andrea txakurrarekin erretratua, Prozesioa Elgetan, Jaia baserrian edo Nire familia, non bere emaztea eta bere lehen alaba margotzen agertzen den, baita barrualdeko, perspektibako eta kolore oso pertsonaleko konposizio txikiak ere, hala nola Dolarea.

1906 inguruan, Pablo Uranga bere jaioterrira joan zen bizitzera, Gasteizera, eta bertan bizi izan zen 1918ra arte. Hainbat etxe eta estudio izan zituen Errioxa, Frantzia kaleetan eta, azkenik, Foru kalean, Euskal Herrian eta Espainian zehar egiten zituen bidaiak, Zuloagarekin batera ia beti, etengabeak izango diren arren. Urte horietatik bi erretratu intimista nabarmentzen dira, bere autoerretratua, berak Elgetako bohemioa (1907) izena jarri eta bereziki harro sentitzen zena, eta Viana eskultorea (1908). Bertan, Lorenzo Fernández de Viana artista margotu zuen, lagun izateaz gain, euskal militantzia nazionalistan lagun ideologikoa zena. Margolanean, Pablo Urangaren erretratua buztinez modelatzen ari zen unean ikusten da eskultorea (eskultura hori ere museo honetako bilduman ikus daiteke). Gasteizko garaikoak dira, halaber, Liniers jeneralaren atxilotzea historiaren pintura, Argentinako Errepublikaren mendeurrena ospatzeko Erakusketara bidali zuena; Francisco Juan de Ayala eta Ortiz de Urbinaren erretratua, Arabako Aldundiak eskatuta; edo Segoviako gizon batzuk Gaztelako girotze pintura.

Gipuzkoara berriro aldatu zen arren -lehenengo Okendotegira, gero Martutenera-, Urangak urteetan jarraituko du Bilboko eszena artistikoari eta Euskal Artisten Elkarteari oso lotuta, bere lehiaketa eta erakusketetan aktiboki parte hartuz. Gipuzkoako Foru Aldundiaren enkargu berriak ere jasotzen ditu, ospe handia eta izen ona lortuz doala probintzian; izan ere, Frantziako gobernuak egilearen lan bat erosi zuen, Zuloaga lagunari egindako lehen garaiko erretratua. Inguruko paisaia eta argia inspirazio berria dira margolariarentzat: Zumaiako paisaia eta Ikatz itsasontzia, Debatik Mutrikurako zubian dira horren adibide.

1924ko abenduan, Zuloagarekin batera, arabar margolariaren lehen eta bakarra izango den abentura amerikarrari ekin zion. New York, Palm Beach eta, azkenik, La Habanan zehar ibili ziren elkarrekin.

Itzuli zenetik, Uranga erretiratuago biziko da Loiola auzoko etxe berrian. Hala ere, beti bidaiari eta jakin minez, eszenatoki berriak bilatu zituen amaierara arte. Bere azken urteetan Arabako Errioxa, Eltziego, Bastida, eta abarretatik ibili zen eta, besteak beste, Larrazuria kalea (Bastida) lana utzi zigun. Lehiaketetan ere parte hartzen jarraitzen du, esaterako Donostiako Udalak Mª Cristina erreginaren erretratu bat egiteko deitutakoan. Azkenik, Arabako Foru Aldundiak erosi zuen.

Uranga 1934ko azaroaren 6an hil zen.

Arabako Arte Ederren Museoak CollectionCare proiektuan parte hartzen du. Proiektuaren xedea da zerbitzu berritzaile eta ekonomikoa sortzea, prebentziozko kontserbaziorako, eta, horretarako, banaka monitorizatzen dira kultura objektuak, haiek erakustean, biltegiratzean, manipulatzean eta garraiatzean.

Proiektuko kidea: Arabako Foru Aldundia (Museo eta Arkeologia Zerbitzua, Zaharberrikuntza Zerbitzua eta Europako Gaietarako Zerbitzua).

• Bisitarientzako informazio gunea
• Argitalpenak kontsultatzea eta saltze
• Arropazaindegia
• Doako audiogidak euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez eta frantsesez
• Desgaitasuna duten pertsonentzako sarbideak eta zerbitzuak Ekipamendua doan maileguan: makila-aulkiak, aulki tolesgarriak edo gurpil-aulkiak.

Museoak liburutegi espezializatu bat du, eta haren funts bibliografikoa bildumako funtsen ikerketara eta dokumentaziora bideratuta dago.

Astelehenetik ostiralera, 10:00etatik 14:00etara

Hitzordua hartuta: 945181919 / 945 155226

    emaila:  museobellasartes@araba.eus

Argitalpen lerroak museoaren funtsen obrei edo egileei buruzko bilduma katalogoak, azterlanak eta ikerketak jasotzen ditu, baita aldi baterako erakusketen katalogoak, liburuxkak, areto orriak eta abar ere.

Argitalpenen laburpena >>

Servicio de audioguías

 

Audiogidak:

            - Arabako Arte Ederren Museoa

Karlos III.aren bustoa, 1785

Arabako Arte Ederren Museoak maileguz eman dio Madrilgo Diruaren Errege  Etxeari bere bildumako lanetako bat, hain zuzen frantses jatorriko Roberto Michel eskultorearen Karlos III.aren bustoa, uztailatik 17tik  azaroaren 29ra bitartean “Roberto Michel. Erregearen eskultorea” izenburupean egingo den erakusketarako.

Roberto Michel (Le Puy, Frantzia, 1720 – Madril, 1786) izan zen Karlos III.aren lehen ganbera eskultorea, eta Madrilgo San Fernandoko Arte Ederren Akademiako zuzendaria eta hari eskainia da eralusketa. Haibat erainkinetan ikus daitezke bere lanak, hala nola Errege Jauregian, Aduanaren Errege Etxea, San José elizan, Alcaláko Atean eta Cibelesko iturriko leihoak eurak, denak Madrilen.

Michelek 1785ean egin zuen bustoa marmolean, hil baino urtebete lehenago, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak eskatuta. Rosa Ballerna gasteiztarrekin ezkondu zebez (hiriko izen handiko zilargile familia batekoa  bera), denboraldiak ematen zuen hirian. Monarka irudikatua irribarrez ageri da; ileordez egindako burugainekoa darama eta xehetasun handiz brodatutako kasaka soinean. Lan soila da, estilo neoklasirako biden doana. Bustoan esku hartzea egin du Arabako Foru Aldundiko Zahaberrikuntza Zerbitzuak, eta Martín de Saracibar arkitektoak 1844an egindako jauretxeko areto nagusietan egon ohi da.

Garaikideek eta ondorengoek goretsi zuten, ez dago zalantza izpirik Ignazio Diaz Olanoren ibilbide pertsonalak eta aginpide piktorikoak gure lurraldeko arte garai loriatsuenetako bat osatzen dutena.

Hastapenetatik bertatik, margolari gasteiztar horren mintzo artistikoaren zati da errealitatea. Asmatu egiten du eta bere artelanetan eguneroko eta hurbileko bizimoduaren alderdiak islatzen ditu, eta horiek erraz bereganatzen ditu jendeak. Errealitaterako grina hori da, zalantzarik gabe, Diaz Olanoren lanen osagai ideologikorik goretsiena.

Horietako sorta bat –haren sortze aldi guztietako berrogei bat margolan inguru– da Arabako Arte Ederren Museoan ikusgai dagoen programa.

Dena dela, argi dago ez dela aitzakiarik behar margolari horri buruzko atzerabegirakorik antolatzeko. Hala ere, gogorarazi nahi dugu bakarkako erakusketa hau hil zeneko 80. urteurrenaren oroitzapen ere badela –hirurogeita hamazazpi urte zituela hil zen, 1937ko martxoan–; halaber, ehun urte ere badira Arte Ederren Nazio Erakusketan (1917) izan zela Gorulariak eta ehuleak lana aurkeztuta.