Detalle - arteederrenmuseoa

Prado Museoak, bere berrehungarren urteurrenaren ospakizuna dela-eta, Bira Espainian zehar programatu du,  hilabete batean bere bildumako bitxi bat Espainiako lurraldeko hainbat museotara hurbiltzen duen erakusketa. Arabako Arte Ederren Museorako hautatu den lana Bartolomé Esteban Murilloren Escorialeko Andre Maria Sortzez Garbia da.

Beste edozein debozio baino gehiago, Sortzez Garbia talde identitatearen sinbolo bihurtu zen Espainian, eta XVI. mendetik, artistak ahalegintzen ziren Andre Mariarekin lotutako edertasuna, gozotasuna eta debozioa islatzen zuten irudiak sortzen. Horien artean, Murillo nabarmendu zen. Izan ere, formula perfektua lortu zuen, hainbat ezaugarri uztartzen zituena: emakume perfektua, argi distiratsua, goranzko enfasia, konposizio sendoa, kolore sorta askotarikoa eta aldi berean harmoniatsua, eta estilo piktoriko sutsu eta fina, Mariaren loriaren interpretazio onena.

Murillo  munduan margolari txalotua izan da zuen trebetasunagatik eta gaiaren hogei bertsio inguru egin zituen bere bizitzan, baina bertsio hau liluragarriena bezain zirraragarriena dugu. Ez dakigu ezer margolan honen jatorriaz, baina uste da Carlos II.ak erosi zuela Sevillan eta errege bildumetara erantsi zuela.

1819ko azaroaren 19an inauguratu zen Madrilen Pinturen eta Eskulturen Errege Museoan, gerora Prado Museo Nazionala izango zenean. Museoaren ondare apartaren jatorria errege bildumak izan ziren, eta etengabe handitzen joan da, erosketei eta dohaintzei esker. 1860tik autonomia erkidegoetako museoetan eta erakunde egoitzetan 1.900 lan baino gehiago utzi ditu gordailuan eta Arabako Arte Ederren Museoa ez da salbuespena. 1944an eta 1964an hainbat lan jaso zituen gordailuan, eta haietako sorta bat aurkeztuko dugu, aipatutako berrehungarren urteurrenaren ospakizunerako, Augustin Zulueta jauregiaren zenbait aretotan. Lan horien egileak, besteak beste, Federico eta Raimundo de Madrazo, Enrique Martínez Cubells, Antonio Muñoz Degrain edo Francisco Masriera margolari gailenak dira. 

Berrogeita hamar urte dira margolaria hil zela, eta hori dela-eta Arabako Arte Ederren Museoak aurkeztu nahi du, lagin txiki honen bidez, Jesùs Apellánizen beste lau lan, egileak eginikoari erantsiko zaizkionak bere bildumetan. Haietatik hiru Alberto Viana eta Pilar Lizarralde senar-emazteen ondarekoak dira, zeina 2017an gauzatu baitzen Alberto Viana Menchacatorre Gasteizen hil eta gero. Hona hemen lanak: Gasteizko bi hiri ikuspegi eta loreak gai dituen margolan bat. Urtebete geroago, 2018an, artista honen beste lan bat eman zuen dohaintzan Jose Ignacio Gutiérrez Ortizek bere familiaren izenean, eta hura Arabako paisaia bat izan zen.

Zulueta "etxez etxe" .

Arabako Arte Ederren Museoak bere azken eskuraketetako bat aurkezten du, 1875ean Federico de Madrazok egindako Julian de Zuluetaren erretratua. Pertsonaia arabar honen figurak eta erretratatzen duen margolariarenak duten garrantziaren ondorioz, barneratze horrek esanahi berezia du museo honentzat. Ezin dugu ahaztu Julian de Zulueta Elvira Zuluetaren aita dela, Ricardo Augustin senarrarekin batera jauregi honen eraikuntzaren sustatzailea, Arabako Arte Ederren Museoaren egoitza 1941etik.

Julián de Zulueta y Amondo (Anúcita, 1814 - La Habana, 1878) arabar eta kubatar historiaren funtsezko pertsonaia da. Familia xumea zuen, oso gaztea zela Kubara emigratu zuen eta han dirutza handia bildu zuen. Bere negozioen artean, merkataritza, laborantza eta azukre kanaberaren ustiapena eta esklaboen salerosketa aipa ditzakegu. Bere bizitza, uhartean garatzen da batez ere, non bizitza politikoarekin eta gortearekin harremanetan mantentzen den, baita bere familia ingurunearekin ere Araban. 64 urte zituela hil zen Habanan, zaldi-erorketa baten ondorioz.

Urte batzuk lehenago, Espainiara egin zuen azken bidaian, Arabako markes izendatua izan zenean, Federico de Madrazok (Erroma, 1815 - Madril, 1894) erretratatu zuen, beharbada momentuko margolaririk onena, batez ere erretratuetan. Gaur aurkezten dugun obran, gorputz erdiko erretratu bat, galaz jantzita agertzen da, eta Isabel Katolikoaren Ordenaren plaka eta banda-kondekorazioekin. Mahai gainean, liburu eta dokumentuekin batera, kartela batek bere izenarekin eta izenburu berriarekin identifikatzen du erretratatua.

Pintura, guztiz argitaragabea, hainbat panelekin batera erakusten da, non, testu eta dokumentazio grafikoaren bidez, Zuluetaren bizitza eta enpresa-jarduerak kontatzen diren, bai eta erretratuari eta haren egileari buruzko datuak ematen ere, argitalpen batean ere jaso dena.

Juan Celaya Letamendi (1920 – 2016) Oñatin (Gipuzkoa) jaio zen eta ingeniaritza ikasketak egin zituen Bilbon. 1959an familia enpresa zuzentzen hasi zen: Cegasa, ondoren gauzatu zituen ekimen industrialen erdigune nagusia. Cegasa, Tuboplast eta Hidronor enpresen presidente exekutiboa izan zen, baina haren enpresa jarduera beste arlo batzuetara ere hedatu zen.

Arte bildumazalea ere izan zen eta haren gustua eta jakin-mina oso zabalak izan ziren: XVI. eta XVII. mendeetatik aurrerako artearen historiako hainbat garai; jatorri exotikoko urrutiko arte adierazpenak; askotariko teknikak, euskarriak eta materialak.

Gustuko zuena erosi eta bildumatu zuen, besterik gabe, eta ez zien merkatu estrategiei erreparatu, nahiz eta, jakina, merkatura jo behar izan erosketa jarraibideak ezartzera.

José Jiménez Aranda (Sevilla, 1837 – 1903)

Musika ibiltaria, 1863
Mihise gaineko olio pintura

Ondare heterogeneo eta eklektiko horretatik berrogei margolan aukeratu ditugu 2018an Arabako Foru Aldundiak eta Juan Celaya Letamendi Fundazioak izenpetutako gordailutze hitzarmenean sartzeko. Gordailua, hasiera batean, lau urterako izango da, baina luzatu egin daiteke. Aukeratutako lanek eta egileek lotura dute Arabako Arte Ederren Museoko bildumarekin: XIX. mendeko eta XX. mende hasierako euskal artea eta garai bereko Espainiako artea.

Aurelio Arteta (Bilbao, 1879 - México, 1940)
Gerrako triptikoa. Frontea. Exodoa. Atzealdea, 1937-1938 aldera 
Mihise gaineko olio pintura
 

AKleroaren ondasunak desamortizatzeko errege dekretua, 1836ko otsailaren 19koa, Mendizabalen desamortizazio dekretu modura ezaguna, garatzeak ekarri zuen XIX. mendean José de Riberaren Kristo Gurutziltzatua margolan ederra jabetza pribatu eta komentukotik Arabako Foru Aldundiaren eskuetara pasatzea eta probintziako ondasunen inbentarioetan sartzea jabari publikoko ondasun gisa.

argolan hura, Arabara heldu eta Santo Domingo komentuan kokatu zenetik bertatik, nabarmendu zen Arabako Lurralde Historikoko lanetatik garrantzitsuenetako bat zelako, inoiz ere ez baita zalantzan jarri nor den bere egilea, izenpetuta dagoelako eta jakina delako Pedro de Oreitia y Vergarak eman zuela dohaintzan 1694an, Lorenzo del Prestameroren «Guía de forasteros en Vitoria» liburuan azaldu eta jasotzen denez.

Azken aldiotan, eta ez zegoenez oso egoera onean kontserbatuta, zalantzan jarria zen lanaren kalitatea eta bideragarritasuna. Ondorioz, ez zegoen Artearen Historia modernoak aztertua; izan ere, harentzat ia lan ezezaguna zen eta aurreiritziak zeuzkan XIX. mendean egin zitzaion zaharberritze gorabeheratsuagatik. Aurreiritzi horien ondorioz, beldur pixka bat sortu zen berreskuratze materialari ekiteko orduan, ez zekitelako zer aurkituko zuten eta agertu behar zena errekuperagarria ote zen.

Horregatik, Arabako Foru Aldundiko Euskara, Kultura eta Kirol Sailak, Arabako Lurralde Historikoko kultura ondarea onik zaindu eta zaharberritzean dituen eskumen eta erantzukizunaren arloan, eta Museo eta Arkeologia Zerbitzuaren eta Zaharberrikuntza Zerbitzuaren aholkuak medio, erabaki zuen lana zaharberritzeari oraintsu.

Zaharberritze lan horri esker, José de Riberaren Kristo Gurutziltzatua berriro jarri da Arabako Lurralde Historikoan ditugun artelan nagusien artean, berez dituen balioengatik eta egilearengatik.

Anselmo Guinea margolari bilbotarraren lanen erakusketa, Aldundiak Museoaren bildumarako beste lan bat eskuratu ondoren:  "Meza nagusia Derioko elizan" edo "Korua".

Lan berri honekin, lehendik bilduman zeuden margolari beraren beste hiru lanak egongo dira:

"María Artaberen erretratua"

"Jaun baten erretratua"

"Aurreskua"

Garaikideek eta ondorengoek goretsi zuten, ez dago zalantza izpirik Ignazio Diaz Olanoren ibilbide pertsonalak eta aginpide piktorikoak gure lurraldeko arte garai loriatsuenetako bat osatzen dutena.

Hastapenetatik bertatik, margolari gasteiztar horren mintzo artistikoaren zati da errealitatea. Asmatu egiten du eta bere artelanetan eguneroko eta hurbileko bizimoduaren alderdiak islatzen ditu, eta horiek erraz bereganatzen ditu jendeak. Errealitaterako grina hori da, zalantzarik gabe, Diaz Olanoren lanen osagai ideologikorik goretsiena.

Horietako sorta bat –haren sortze aldi guztietako berrogei bat margolan inguru– da Arabako Arte Ederren Museoan ikusgai dagoen programa.

Dena dela, argi dago ez dela aitzakiarik behar margolari horri buruzko atzerabegirakorik antolatzeko. Hala ere, gogorarazi nahi dugu bakarkako erakusketa hau hil zeneko 80. urteurrenaren oroitzapen ere badela –hirurogeita hamazazpi urte zituela hil zen, 1937ko martxoan–; halaber, ehun urte ere badira Arte Ederren Nazio Erakusketan (1917) izan zela Gorulariak eta ehuleak lana aurkeztuta.

“Arabako pertsonaiak” programaren barruan, erakusketaren ardatza da arabar gailen honen erretratua, zeina Arroiaben jaio baitzen 1756an, eta Habanako apezpikua izan baitzen 1802tik 1832an hil zen arte, Espainia kolonial hartako elizbarrutirik aberatsenetako batean.

Zaharberritu eta ondoren historia- eta arte-azterlana egin ondoren, asmoa da nabarmentzea Juan Bautista Vermay frantses margolariari egotzi ohi zaion margolan honen ikuspegi berri bat. Zenbait irudi eta azalpen testu baliatuz, erretratatuaren biografia ematen da ezagutzera, Kubako elizbarrutiaren buru gisa egin zuen lana, eta mandatuak eta dohaintzak tarteko utzi zuen aztarna artistikoa, oraindik ere, nahiz Habanan nahiz gure probintzia honetan, begietsi ahal duguna.

Pablo Uranga margolari gasteiztarraren hiru margolan aurkeztuko dira Arabako Arte Ederren Museoan, hirurak ere haren iloba Elena Maria Uranga Azpirik emandakoak: Elgetako bohemioa, autoerretratua, Nire familia eta Liniers jeneralaren atxiloketa.  Hiru margolan horiek osatu egiten dute dagoeneko berez museoan sano ugaria den margolariaren presentzia. Haren lehenengo lanak 1964an erosi zitzaizkion margolariaren seme Pablo Uranga Lejarretari.

Erakusketak jauregia nola eraiki zen erakusten digu –1916an bukatu zen eraikitzen–, bai eta, Arabako Foru Aldundiak 1941ean erosi ondoren, etxebizitza izatetik museo izateraino egin duen ibilbidea ere. Jauregian bertan erakusten da, hiru gune bereizitan: lehenengoan Ricardo Augustin eta Elvira Zulueta sustatzaileen biografia azaltzen da, bigarrenean arkitektoak eta hiri ingurunea jorratzen dira eta hirugarrenean jauregia eraikitzen eta apaintzen parte hartu zuten artistak eta gremioak. Erakusketa arkitektoen jatorrizko planoek eta etxebizitza zeneko argazkiek osatzen dute. Argazki horiek jauregiak izan duen bilakaera erakusten digute.

Salvador de Azpiazu (Vitoria, 1867 – Madrid, 1927) destaca por su faceta artística como dibujante. Tras su etapa de juventud en Barcelona y su paso por París e Italia se instala en Madrid, donde ejerce como topógrafo de catastro del Ministerio de Agricultura.  Por su profesión viaja por todo España, conciliando su trabajo con la afición al dibujo y a la fotografía de muchos de los lugares que visitaba. Colabora con revistas como “La Ilustración Artística” , “La Esfera” o “La Ilustración Española y americana”.

La exposición presenta una selección de dibujos con rincones emblemáticos y edificios destacados de nuestra ciudad y provincia, obras que forman parte de un conjunto más amplio legado por su familia a este museo.

Paradisuko fruituak, loreen eta lorategien margolaritza Arabako Arte Ederren Museoan erakusketaren bidez, loreen eta lorategien irudikapenera hurbildu ahal izango gara, museo honetako funtsetan dauden obra asko erabiliz horretarako. Hura aitzakia hartuta, mundu sentikor horretara iristeko ahalegina egin nahi izan dugu; hain zuzen ere, naturarekin eta gizakiarekin zuzenean lotuta dagoen mundu sentikor horretara, bai loreek bai lorategiek miresmena sorrarazi digute eta, gure zentzumenendako edergarri izan baitira.

Erakusketa honetan XV. mendetik XX. mendera arteko lan garrantzitsuez gozatu ahalko dugu. Haietatik guztietatik hauexek nabarmendu behar dira: ustez Avilako maisuak XV. mendean egindako taula bat, XVII. mendeko flandiar kobre bi, eta Eduardo Rosales, Eugenio Lucas Villaamil, Joaquín Sorolla, Francisco Masriera edo Tarkhoff bezalako egileen askotariko margolanak. Euskal Herriko margolari handiak ere egongo dira: Fernando de Amárica, Anselmo Guinea, Ignacio Díaz Olano, Juan de Echevarría, Zubiaurre anaiak edo José María Ucelay, besteak beste. Haiek guztiek loreetan eta lorategietan irudikatzeko motibo nabarmen bat ikusi dute, haien bidez ikusleekin komunikatu ahal izateko ikusleak gozarazteko helburuarekin.

“Samaniegori omenaldia” obraren erakusketa, zeina Antonio Olloqui artista gasteiztar polifazetikoak dohaintzan eman baitu. Kobre zatituan egindako esmalte bat da; joan den mendeko hirurogeiko hamarkadatik ikertu du teknika hori, eta ezagutza ugari ekarri dizkio, esate baterako, Enamelling Artist Associationek Bikaintasunaren Saria eman zion Japonian egin zen 2002ko Esmalte Bienalean.

Lanak Felix María Samaniego alegialaria lepoa emanda irudikatzen du, eserita eta luma bat duela, bere Fábulas ospetsuak idazteko inspiratzen. Kontakizun moralizante horiek titulua erakusten duen liburu batean irudikatzen dira. Liburua ametsezko eta ez-egiazko mundu batera daraman leiho batek zulaturik agertzen da. Bide-zubi bihurgunetsu eta garaia, bere kontakizunetan parte hartzen duten animaliak arkuetan marraztuta dituena, eta bihurgune eta amildegien artean gora doa mendi batzuetara, agian alegia horien azken irakaspenaren metafora.

Obdulio López de Uralde (Gasteiz, 1896-1957) artista polifazetikoa da, bere karreran zehar artearen hainbat alor landu zituena, pinturatik hasi eta diseinu edo irudigintzara. Oraingo honetan, Euskal Herriko eskualde guztietako dantzariak irudikatzen dituzten hogei litografia dira erakusgai, autoreak 1932an eginak, garai hartan folklorea eta tradizioak berpizteko zegoen ardura ageri dutenak.